یکی از فرض های اساسی این پژوهش های آغازین بر این مبنا بود که هوش پایین به واسطه جلوگیری از تشخیص رفتار مناسب موقعیت یا پیچیدگی موقعیتی خاص، باعث ارتکاب جرم می شود.
دوم، فرض می شد که افراد دارای هوش پایین، کمتر قادر به کنترل هیجان ها و تکانه های خود بوده و بیشتر احتمال دارد که در گیر رفتارهای مجرمانه شوند. این شرایط ناشی از خواست آنان نیست، بلکه از آن رو است که به ندرت قادر به نظارت بر رفتار خود هستند. سپس، پژوهش ها به این نتیجه منجر شد که هوش به صورت غیر مستقیم بر بزهکاری تأثیر دارد.
یافته های پژوهشی درباره رابطه بین هوشبهر و بزهکاری حاکی از وجود الگویی نامشخص است. پژوهشهای آغازین حاکی از وجود رابطه واژگون قوی بین این دو متغیر بود، بدین معنا که برخی افراد با هوشبهر پایین، بزهکاری بیشتری داشتند. با کاربرد آزمون های هوش دقیق تر، قدرت رابطه بین این دو متغیر تا حد فقدان معناداری کاهش یافت. این نتیجه گیری به وسیله پژوهش های خودسنجی بزهکاری تقویت شد که مدام سطوح پایین تری را از رابطه بین هوشبهر و میزان رسمی بزهکاری نشان می دهند.
پژوهش های تازه تر بر اهمیت هوشبهر در تبیین بزهکاری تأکید دارند با وجود این، یافته های قوی و متقاعد کننده در این زمینه ضروری است. هنگامی که در حوزه ای همچون بزهکاری جوانان، یافته های قطعی وجود نداشته باشد، نتیجه گیری های موافق یا مخالف از قبیل رابطه واژگون بین هوشبهر و بزهکاری را باید با احتياط پذیرفت.
بسیاری از متصدیان این حوزه تمایل دارند «صورت مسئله» را پاک کنند تا تأثیر هوشبهر در بزهکاری را مشخص نماید. در این مورد، موضوع نژادی و حتی اخلاقی تلقی می شود، به طوری که قضاوت های هیجانی انجام می شود. در این شرایط یافته های پژوهشی نمود چندانی نخواهند داشت. یافته های محدود برخی از پژوهشهای تازه را باید با احتیاط تلقی کرد که ناشی از دو دلیل است:
۱. این پژوهش ها بیشتر بر مبنای سنجش رسمی بزهکاری است که می تواند بازتاب تمایل بیشتر به دستگیری افراد دارای هوشبهر پایین در مقایسه با دیگران باشد؛
۲. این پژوهش ها مبتنی بر پاره ای فرض ها در زمینه هوشبهر هستند که هنوز اثبات نشده اند.
دو تا از این فرضها از این قرارند که نمره های هوشبهر طی زمان از ثبات برخوردارند و تجربه بر آنها تأثیری ندارد و نیز اینکه سنجش نمرات هوش مستقل از سوگیری های فرهنگی است. با وجود اینکه گوردون تمایل به انکار اثر این عامل ها بر نتیجه دارد که منظور رابطه بزهکاری با هوشبهر پایین است، هیرشی و هیندلینگ وجود شک و تردید در این زمینه را می پذیرند و ترجیح می دهند آن را از دستور کار خارج کنند.
در این زمینه کافی است بگوییم اعتبار و پایایی نمرات هوشبهر هنوز مورد تردید هستند و هر نوع تلاش برای بررسی ارتباط هوشبهر و بزهکاری باید با توجه به این موضوع باشد.
